به نقل از «باشگاه خبرنگاران»

کشف گورستان دوره ساسانی در قلعه اولتان پارس‌آباد

تاریخ انتشار: ۱۹ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۵۷۴۱۹۳

اثر تاریخی اولتان قالاسی در ۱۲ کیلومتری غرب شهر پارس‌آباد در ساحل رود ارس واقع شده است، اولتان قالاسی یکی از مهم‌ترین شهرهای دوره ساسانی و اسلامی آذربایجان، علی‌الخصوص دشت مغان است که در مسیر راه تجاری و ارتباطی «قفقاز یولی» (مسیر قفقاز) یا «ائل یولی» واقع شده و نقش مهمی در ارتباطات فرهنگی قفقاز با مناطق داخلی فلات ایران داشته است.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

«اولتان قالاسی» دارای ارگ مرکزی، بخش صنعتگران، خندق، کانال‌های آبرسانی و گورستان است که جمعا محدوده‌ای به وسعت بیش از ۷۰ هکتار را در بر می‌گیرد. این اثر در سال ۱۳۷۸ با شماره ۲۶۵۴ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و از سال ۱۳۹۸ دارای حریم مصوب در شورای حرایم وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی است.

پیشینه مطالعات

به هنگام احداث طرح کشت و صنعت مغان برای اولین بار محوطه اولتان قالاسی در بررسی باستان‌شناسی اداره‌کل باستان‌شناسی به سرپرستی ایرج حریرچیان و محمود کردوانی در سال ۱۳۵۱ شناسایی شد. هیات مذکور اقدام به گمانه‌زنی در بخش‌هایی از شهر تاریخی کرده و آثاری از دوره اشکانی تا ایلخانی را کشف کردند.  سپس پرونده ثبت ملی محوطه توسط غفار قنبرزاده در سال ۱۳۷۸ تهیه شد. کاوش‌های باستان‌شناسی محوطه بعد از انقلاب اسلامی توسط کریم علیزاده در سه فصل در سال‌های (۱۳۸۲،۱۳۸۳،۱۳۸۴) انجام شد و فصل چهارم کاوش باستان‌شناسی محوطه توسط عبدالرضا مهاجری‌نژاد در سال ۱۳۸۳ به منظور تعیین عرصه و حرایم انجام شد. گزارش باستان‌شناسی کاوش سه فصل از سوی علیزاده توسط پژوهشکده باستان شناسی چاپ و منتشر شده است.

کاوش اضطراری اولتان قالاسی در گورستان باستانی این محوطه به دنبال عملیات راهسازی و آشکار شدن قبور و اشیای تاریخی انجام شد. کاوش این قبور مکشوفه از اولتان قالاسی در شهرستان پارس‌آباد منجر به شناسایی مهم‌ترین گورستان دوره ساسانی منطقه شمال غرب ایران در حوزه قفقاز شد. به دنبال عملیات راه‌سازی و چهار بانده کردن محور ارتباطی پارس‌آباد به سربند و آشکار شدن تدفین انسانی، هیات باستان‌شناسی اداره‌کل میراث‌فرهنگی استان اردبیل در اولتان قالاسی مستقر و کاوش اضطراری را با اخذ مجوز کاوش از پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری از  ۱۷ شهریور ماه ۱۴۰۱ تا ۱۸ آبان ماه ۱۴۰۱ انجام داد.

در نتیجه کاوش مهم‌ترین گورستان دوره ساسانی و اوایل اسلام منطقه شمال غرب و حوزه قفقاز شناسایی شد. وجود داده‌های باستان‌شناسی به‌خصوص سفال‌ها، ابزارآلات رزم و ریسندگی در حین کاوش قابل مقایسه با آثار دوره اشکانی مکشوفه از گورخمره‌های بخش موران گرمی بود، از همین رو ابتدا هیات کاوش گاه‌نگاری گورستان را مربوط به دوره اشکانی معرفی کرد. اما مطالعات بیشتر نشان داد سنت‌های فرهنگی حاکم بر دوره اشکانی منطقه تا دوره ساسانی تداوم یافته است.

در دوره ساسانی منطقه بلاسگان (دشت مغان) جزو مناطق مرزی بین خزرها و دولت ساسانی بوده، گاهی مستقل، گاهی تابع دولت خزرها و گاهی تابع دولت ساسانی بوده است. کشف سکه‌های دوره ساسانی از قبور کاوش شده مربوط به هرمز دوم (ساسانی ۳۰۲ – ۳۰۹ م) است. نوع تدفین جنینی و طاق باز نشان می‌دهد در دوره ساسانی ساکنان دشت مغان پیرو آیین زرتشتی نبوده و سنت‌های تدفینی دوره اشکانی در منطقه رواج داشته است.

به طور کلی یافته‌های باستان‌شناسی در گورستان اولتان قالاسی نشان می‌دهد در دوره ساسانی دشت مغان جزو حوزه نفوذ دولت ساسانی بوده است اما آیین‌ها و سنت‌های فرهنگی دوره اشکانی بر منطقه حاکم بوده به طوری که حتی با ورود اسلام به منطقه آذربایجان و دشت مغان برخی از این سنت‌ها از جمله سنت تدفین تابوتی رایج بوده است.

گورستان مکشوفه در جنوب قلعه اولتان و به فاصله ۸۰ متری خندق و در مسیر راه ارتباطی پارس‌آباد به سربند قرار دارد، در نتیجه کاوش اضطراری بیش از ۶۰ گور مربوط به دوره اسلامی و ساسانی شناسایی، کاوش و مستندنگاری شد. مطالعات آثار به دست آمده نشان می‌دهد که گورستان اولتان قالاسی نزدیک به ۱۳۰۰ سال برای تدفین اموات مورد استفاده ساکنان شهر تاریخی اولتان قرار می‌گرفته است. تدفین‌های جنینی و طاق باز در دوره ساسانی در این منطقه مرسوم بوده و در دوره اسلامی شاهد انواع قبور از نوع چاله‌ای، تابوت چوبی و قبور با ساختار خشتی هستیم.

از جمله کشفیات مهم کاوش اضطراری در گورستان اولتان قالاسی ظروف شیشه‌ای است که فرم و تراش آنها نشان دهنده وجود کارگاه‌های پیشرفته با استادکاران مجرب شیشه‌گری در ۱۷۰۰ سال پیش در این منطقه است.

براساس بررسی‌های صورت گرفته در متون تاریخی و همچنین مطالعات باستان‌شناختی شهر تاریخی اولتان قالاسی همان شهر تاریخی «ورثان» است که در کتب اسلامی بارها به آن اشاره شده و از آن به عنوان یک مرکز مهم تجاری و شهری با شکوه یاد شده است.

 

باشگاه خبرنگاران جوان اردبیل اردبیل

منبع: باشگاه خبرنگاران

کلیدواژه: قلعه اولتان پارس آباد وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی گورستان دوره ساسانی دوره ساسانی باستان شناسی کاوش اضطراری دوره اشکانی شهر تاریخی پارس آباد دشت مغان

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.yjc.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «باشگاه خبرنگاران» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۵۷۴۱۹۳ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

تصاویری از اجساد سالم؛ راز مومیایی خود به خود مردگان در یک منطقه چیست؟ (۱۶+)

در شهر سن برناردو پدیده‌ای موجب شگفتی کارشناسان و مردم آن منطقه شده‌است؛ اجسادی که فرایند تجزیه آن‌ها مختل شده‌است.

به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، در تصویری که در ادامه آمده‌ است، کلووینسریس بجارانو را می‌بینید، زنی که مقابل یک جعبه شیشه‌ای زانو زده‌ است تا جسد سنگ‌شده مادرش که ۳۰ سال پیش مرده است را ببیند.

زنی که ساتورنینا تورس د بجارانو نام داشته است، با همان لباس طرح رز و پیراهن پشمی سبزی که در آن دفن شده بود و یک گل میخک قرمز مصنوعی در دستانش در زمان خشک شده‌ است.

بجارانو ۶۳ ساله در آخرین محل استراحت مادرش در موزه‌ای که جسد او و ۱۳ تن دیگر از شهر سن برناردو را به نمایش گذاشته بود، به خبرگزاری فرانسه گفت: «او هنوز صورت کوچک قهوه‌ای گرد و موهایش را دارد و به طور مرموزی پس از مرگ مومیایی شده است.»

این تنها مورد نبود؛ ده‌ها جسد مومیایی شده از سال ۱۹۶۳ تا به امروز، به این شکل یافت شده‌اند. روسیو ورگارا، راهنمای موزه، می‌گوید:« وقتی این اتفاقات رخ داد، برای مردم کمی غیرقابل باور به نظر می‌رسید؛ آنها فکر می‌کردند که اینها رویدادهایی ماوراء‌الطبیعه هستند.»

او به خبرگزاری فرانسه گفت: «با گذشت زمان، یافتن اجساد در این وضعیت بیشتر و بیشتر شد. حتی برخی از آنها هنوز چشمان خود را داشتند، عضوی که معمولاً سریع تجزیه می‌شود.»

در اواخر دهه ۱۹۸۰، هر سال حدود ۵۰ مومیایی در مقبره پیدا می‌شد، اما این میزان به تعداد انگشت شماری در سال کاهش یافته است.

پاداش پس از مرگ؟

به گفته ورگارا، با وجود تلاش‌های متعدد کارشناسان برای توضیح این پدیده، که در کشورهایی مانند مکزیک و ایتالیا نیز مشاهده شده است، دلیل مومیایی‌سازی خود به خود در سن برناردو هرگز مشخص نشده است.

ورگارا گفت:« برخی از مردم محلی «بر این باورند که این فرآیند (مومیایی کردن) به این دلیل است که فرد خیلی خوب بوده است و این یک پاداش پس از مرگ است. دیگرانی هستند که این را یک مجازات می‌دانند.»

تعدادی از مردم نیز بر این باورند که این اتفاق به دلیل رژیم غذایی سالم ساکنان سان برناردو و شیوه زندگی فعال و کشاورزی آن‌ها است. اما این گفته در خصوص تمام اجساد صدق نمی‌کند؛ یکی از مومیایی‌ها متعلق به خورخه آرماندو کروز است که بیشتر عمر خود را در شهر بزرگ بوگوتا گذراند و برای مرگ به زادگاهش بازگشت.

هیچ الگوی مشخصی برای مومیایی‌سازی‌ها وجود ندارد؛ کسانی که درگیر این فرایند هستند، در سنین مختلف بوده‌اند و هیچ جنسیت یا نوع بدن خاصی غالب نیست. ورگارا گفت هیچ بخش خاصی از این گورستان وجود ندارد که مومیایی‌های بیشتری نسبت به بقیه داشته باشد. بسیاری معتقدند که پاسخ باید در خزانه‌های دفن باشد.

اولین مومیایی‌ها در سن برناردو تنها پس از افتتاح این گورستان که هیچ گور زیرزمینی ندارد، پیدا شد. ورگارا گفت، قبل از دهه ۱۹۶۰، این شهر دارای دو محل دفن بود که حتی یک مورد مومیایی شناخته شده نداشت. او افزود که آب و هوای این منطقه مرطوب است که معمولاً به تجزیه کمک می‌کند نه اینکه مانع آن شود.

دانیلا بتانکور، انسان شناس از دانشگاه ملی کلمبیا، گفت که این پدیده می‌تواند به دلیل قرار گرفتن این گورستان در یک شیب تند کوه باشد.

بتانکور به خبرگزاری فرانسه گفت که این فرضیه هنوز نیاز به آزمایش دارد. مطالعه‌ای درباره آنچه اتفاق می‌افتد و شرایط خاصی که باعث می‌شود مردم مومیایی شوند، وجود ندارد. بستگان اجساد مومیایی شده باید اجازه نمایش آنها را در موزه بدهند.»